Με ποιο τρόπο επηρεάζει την ψυχολογική μας ανθεκτικότητα η εποχή της οικονομικής κρίσης

Η αβεβαιότητα έγινε πια η νέα κανονικότητα. Όμως η ζωή δεν σταματά ποτέ και ζητά συνέπεια, φροντίδα και ελπίδα.

Τα τελευταία χρόνια ζούμε μέσα σε συνεχή μετακίνηση. Μετά την πανδημία, ήρθαν η ακρίβεια, η ανασφάλεια, οι αλλαγές στην αγορά εργασίας. Κι όλα αυτά μας κάνουν να νιώθουμε ότι δεν στεκόμαστε σταθερά, πως ανά πάσα στιγμή κάτι μπορεί να αλλάξει ξανά. Παρ’ όλα αυτά, προχωράμε. Μεγαλώνουμε παιδιά, δουλεύουμε, συναντιόμαστε, προσπαθούμε να βρούμε τρόπους να κρατηθούμε όρθιοι.

Η ψυχολογική ανθεκτικότητα είναι μια δεξιότητα που για κάποιους καλλιεργήθηκε από νωρίς, μέσα στην οικογένεια και τις πρώτες εμπειρίες τους. Για άλλους, είναι κάτι που χρειάζεται να το μάθουν αργότερα, στην ενήλικη ζωή. Η Ann Masten (2001) την περιέγραψε ως “ordinary magic” — μια απλή, καθημερινή μαγεία που βοηθά τον άνθρωπο να σταθεί μέσα στη δυσκολία. Και για να συμβεί αυτό, χρειάζεται επαφή με την πραγματικότητα, εσωτερική δύναμη, επίγνωση ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν και στήριξη από τους γύρω μας.

Έρευνα του American Psychological Association (2017) έδειξε ότι οι άνθρωποι που διατηρούν ουσιαστικές σχέσεις και αίσθημα σύνδεσης έχουν μεγαλύτερη ψυχολογική ανθεκτικότητα απέναντι σε κρίσεις. Η κοινωνική υποστήριξη, φαίνεται, δεν είναι πολυτέλεια αλλά ανάγκη. Μας βοηθά να αναπνέουμε ξανά όταν όλα γύρω μας μοιάζουν ρευστά.

Στην Ελλάδα, έχουμε δώσει στην ανθεκτικότητα έναν δικό μας τόνο: λίγο χιούμορ, λίγη ευρηματικότητα και πολύ «μαζί». Όταν όλα δείχνουν ασφυκτικά, επιστρέφουμε στη σύνδεση ουσιαστικά στην οικογένεια, στους φίλους, στις μικρές πράξεις αλληλεγγύης είναι σαν να βρίσκουμε εκεί ένα ήσυχο καταφύγιο. Σε κάθε δύσκολη εποχή, αυτή η κοινότητα μάς κρατά ζωντανούς.

Η οικονομική πίεση όμως δεν είναι μόνο νούμερα. Αγγίζει το σώμα και το συναίσθημα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO, 2022), η ανεργία και η οικονομική ανασφάλεια αυξάνουν σημαντικά τα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης. Η αβεβαιότητα φέρνει συχνά αϋπνίες, ευερεθιστότητα, κόπωση, ακόμα και απελπισία. Η ψυχή δυσκολεύεται να ηρεμήσει όταν το μυαλό μετρά ασταμάτητα έξοδα και υποχρεώσεις.

Συχνά, στις συναντήσεις με ανθρώπους, ακούω αυτή την αγωνία. Πώς να κρατήσουν μια σταθερότητα, όταν όλα γύρω αλλάζουν. Η ανθεκτικότητα δεν σημαίνει να προσποιούμαστε ότι όλα είναι καλά. Σημαίνει να βλέπουμε τη δυσκολία χωρίς να εγκλωβιζόμαστε μέσα της. Να μπορούμε να πούμε: «Ένα μέρος μου δυσκολεύεται, όμως υπάρχει κι ένα άλλο που συνεχίζει και που αντέχει».

Κι αν το περιβάλλον αλλάζει, υπάρχουν πάντα μικρές σταθερές όπως οι σχέσεις μας, οι αξίες μας, η δημιουργικότητα, το νόημα που βρίσκουμε κάθε μέρα. Εκεί, στις μικρές αυτές ρίζες, ανθίζει η ανθεκτικότητα. Ίσως να μην είναι η δύναμη του “όλα καλά”, αλλά η ήρεμη βεβαιότητα του “θα τα καταφέρω λίγο λίγο”.

Η ανθεκτικότητα δεν είναι κάτι που γεννιέται από τη δύναμη, αλλά από τη σύνδεση. Κάθε φορά που μοιραζόμαστε μια ανησυχία, που κρατάμε το χέρι κάποιου ή που επιτρέπουμε στον εαυτό μας να σταθεί ξανά, εκεί γεννιέται η ελπίδα.

American Psychological Association. (2017). The road to resilience. APA. Retrieved from https://www.apa.org/helpcenter/road-resilience

Masten, A. S. (2001). Ordinary magic: Resilience processes in development. American Psychologist, 56(3), 227–238. https://doi.org/10.1037/0003-066X.56.3.227

World Health Organization. (2022). World mental health report: Transforming mental health for all. Geneva: World Health Organization. Retrieved from https://www.who.int/publications/i/item/9789240050860